Sijmon Portugijs geboren vóór 1643. Joodse vluchteling of gewoon een gekozen achternaam?

[esarara]

Via stambomen van diverse opstellers kom ik uit op de bijzondere voorouderlijke familienaam PORTUGIJS.
(bijvoorbeeld https://www.genealogieonline.nl/stamboom-van-dijl-jansen/personen.php?familienaam=portugijs)

De oudste uit bovengenoemde stamboom is Sijmon Portugijs, geboren vóór 1643. Twee zoons zijn geboren in Uitdam.

De voor en achternaam doen aan Portugese afkomst vermoeden. Wellicht een joodse vluchteling? De plaats en tijd komen overeen met het arriveren van Portugese Joden in Holland (volgens Wikipedia vanaf 1604 in Alkmaar, 1605 Haarlem, https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Nederland)

Volgens deze pagina moesten de joden zich houden aan een "jodenreglement". Hieronder viel het verbod om met christenen te trouwen, bovendien mochten zij "oorspronkelijk geen lid worden van een gilde en dus vrijwel geen enkel beroep uitoefenen".

In de stamboom zien we dat de zoons van Sijmon in Uitdam schepen en biersteker zijn, iets wat waarschijnlijk voor joden in die tijd wegens de reglementen niet voor de hand ligt. Ook werden de achterkleinkinderen van Sijmon bij een N.H. kerk begraven.

Over het algemeen behielden de Portugese joden hun achternaam. Ik vind het bijzonder dat hier de achternaam (of patroniem) PORTUGIJS wordt gebruikt.

Graag jullie menig:

Ligt de aanname van afkomst uit Portugal voor de hand of juist helemaal niet? Hoe zou ik nu het beste door kunnen zoeken?

Dank voor jullie adviezen

[dclaessens]

Ik denk dat hier om een "gegeven" naam gaat. Ook dialectische varianten Portegijs/Portegies komen voor.
In ieder geval zal de oudst gevonden naamdrager in Portugal niet de naam Portugijs gehad hebben.
Dit probleem doet zich hier ook voor wanneer men ver teruggaat: iemand die bvb. van Diest naar Antwerpen trekt, krijgt aldaar de naam Van Diest toebedeeld, niet in Diest.

mvg - Dirk

[esarara]

Hallo Dirk,

Ja dat kan ook. Dat hij de naam gekregen heeft als een soort bijnaam die vervolgens als een soort achternaam is gebruikt.
(Nb zijn zoons hebben naast de achternaam PORTUGIJS ook de verwijzing naar de naam van de vader SIJMONSZ)

Als Sijmon inderdaad uit Portugal is gearriveerd, bestaat er dan zoiets als een registratie van deze immigranten? (bij de steden of in scheepslijsten)

[greetjepittery]

Met deze sluit ik me aan bij Dirk die stelt dat de familienaam Portugijs (en var.) zo goed als zeker een naam is die
aanvankelijk als bijnaam werd aangenomen : een Portugese zeeman of koopman die voet aan wal zette in Nederland
met nazaten die snel integreerden door met Hollandse meisjes te huwen...
Geen Jood, want Joodse families behielden destijds in het tolerante Nederland hun Joodse familienamen
en bleven (meestal) onder elkaar trouwen.

De oudste vermeldingen dankzij het Notarieel Archief Zuiderwoude :
http://waterlandsarchief.nl/images/nadere_toegangen/Zuiderwoude%20-%200716%20Notarieel%20Archief.%20Transcriptie%20van%20inv.nr.467%20-%201679-1700.pdf
met o.a. testament van 20.11.1693 (p.3) en een aantal testamenten waar Claas Sijmonsz Portugijs
als schepen en administrateur optreedt (op het einde van de lijst).

Misschien eens proberen bij de digitale bibliotheek van de Nederlandse Letteren
met hun degelijke, wetenschappelijke teksten, zie : https://www.dbnl.org/overdbnl/vragen.php

Verder zal er voor deze 17de eeuwse patriarch niet veel meer online staan en wordt het archiefwerk.
Toch nog iemand met online info? Naar boven scrollen voor verdere info & vragen. mvg, Greta

[dclaessens]

Ik heb geen idee of er geregistreerd werd in de 17e eeuw.
In GA Amsterdam is een publikatie over herkomstonderzoek 17e/18e eeuw beschikbaar.
zie: https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/archief/downloads/herkomstonderzoek/
Zelfs als er iets te vinden zou zijn, blijft het taaie probleem naar welke naam er gezocht moet worden?

mvg - Dirk

[esarara]

Het kan natuurlijk ook dat deze persoon vanuit een ander land soortgelijke naam heeft gekregen en zich daarna in Nederland heeft gevestigd.

In dat geval zou hij, of een (voor)vader wel te traceren zijn. De naam zal dan in Nederland tot PORTUGIJS zijn omgevormd.

Wellicht is in dit andere land de naam al gegeven, deze zou dan als volgt kunnen worden geschreven:
Portugal: PORTUGUES
Spanje: PORTUGES, PORTUGESE
Frankrijk: PORTUGAIS
Engeland: PORTUGUESE

De Geneanet zoekpagina levert op deze namen aardig wat op, ook in de betreffende periode

[greetjepittery]

Mooie denkpiste met misschien een Simon P. onder hen, maar... meteen ook een valkuil,
want best mogelijk dat in andere landen een (mogelijke) migrant (en niet van de familie)
toen ook wel eens naar zijn land van herkomst werd vernoemd!

Toevallig met een doodlopend spoor bezig in mijn stamboom :
ene Salomon Wickstandt (met zoon Erasmus) zou mogelijks van het Zweedse Vikstrant komen...
Best mogelijk dat ik nooit hun voorvaders vind want die hadden zo goed als zeker een andere familienaam
of werden vernoemd met hun vaders naam (zoals lang in NL en in Scandinavië), zoals Janszoon, Olavsdottir.
mvg, Greta

[esarara]

Ja, het is inderdaad allemaal speculatie. Maar wellicht soms kan dit wel helpen in het bepalen van een richting.

Als het inderdaad een zeeman is geweest en zijn zoons zijn gevestigd in Uitdam dan is het mogelijk dat hij op die plek aan wal is gekomen en daar ook is getrouwd. Ik begreep van https://www.experiencewaterland.nl/locations/uitdam/ dat de handelsschepen in die tijd bij Uitdam aanmeerden om te wachten op geschikte tij en wind om Amsterdam te bevaren.

Ik zal daar eens de archieven gaan doorspitten.

Maar eerst een lesje oud schrift ontcijferen. Tot nu toe kan ik er nog geen logische informatie uit halen.

[esarara]

Het zit mij nog niet helemaal lekker. Als Sijmon PORTUGIJS inderdaad Portugese wortels heeft wat zijn dan mogelijke motieven geweest om zich hier in een koud en nat land te vestigen?

Ik heb een aantal scenario's op basis van historische ontwikkelingen opgezet. Graag jullie mening over de waarschijnlijkheid hiervan.

• Vlucht voor de inquisitie: Uit een artikel (zie link) blijkt dat niet alleen joden maar ook alle andere geloven, waaronder protestanten doelwit waren van de inquisitie. Nakomelingen van Sijmon waren Nederlands Hervormd. Aan de andere kant waren er slechts weinig protestanten in Portugal in die tijd. (https://www.colonialvoyage.com/nl/de-inquisitie-portugal-onder-koning-joao-iii-1521-1557/#)

• Handelsbetrekking met Nederland: tot 1580 waren er volgens bijgevoegde bron goede handelsbetrekkingen tussen Nederland en Portugal (https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlands-Portugese_Oorlog)

• Gevangene of gerekruteerde na inname Portugese handelsplaats door VOC: In 1602 werd de VOC opgericht. Vanaf die tijd werden in hoog tempo meerdere koloniën en schepen van onder andere Portugal veroverd. (zie "beginjaren"in bron https://nl.wikipedia.org/wiki/Vereenigde_Oostindische_Compagnie) Wellicht is hij als gevangene of als tolk meegenomen.

• Achtergebleven soldaat in 80 jarige oorlog: In de tachtig jaren oorlog zijn er meerdere Spaanse troepenbewegingen geweest in Nederland. In deze legers zullen ongetwijfeld ook Portugese soldaten aanwezig zijn geweest. In een bron wordt melding gemaakt van desertie uit het Spaanse leger in 1575 "1 september 1575 werd Spanje voor de tweede keer bankroet verklaard" (zie pacificatie van Gent https://nl.wikipedia.org/wiki/Tachtigjarige_Oorlog) Wellicht dat Sijmon in die tijd uit het leger is getreden, bijvoorbeeld na het beleg van Alkmaar dat tot 8 oktober 1573 duurde (https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Alkmaar)

NB ik ben mij ervan bewust dat de jaartallen in bovenstaande scenario's suggereren dat wellicht niet Sijmon maar mogelijk een voorvader van Sijmon als eerste voet in Nederland heeft gezet.

Ook hier weer vraag ik advies over waarschijnlijkheid en tips over bronnen om de waarschijnlijkheid van de bronnen te bepalen.

NB dankzij jullie reacties lijkt mij het scenario van joodse vluchteling niet erg waarschijnlijk. Dank daarvoor!

[greetjepittery]

Nog enkele overwegingen...

(1) Heel wat Geneanet-blogs i.v.m. de VOC! Op het blogopeningsblad, rechtsboven in de zoekrobot,
gewoon eens VOC aanvragen voor verdere linkjes : https://nl.geneanet.org/actueel

(2) Volgens deze website waren er ook P-naamdragers van katholieke huize :
http://www.westfriesefamilies.nl/kwartaalbladen/1954-1966/wf1964_127_128.php
Ook de eerste P-patriarch in Nederland? Of eerder een jongere aftakking? Uit te zoeken...

(3) In 2007 zijn er 105 Portegijs naamdragers in NL (in 1947, 118), zie Meertens databank :
http://www.cbgfamilienamen.nl/nfb/detail_naam.php?gba_lcnaam=portegijs&gba_naam=Portegijs&nfd_naam=Portegijs&operator=eq&taal= (verder geen varianten).
Eerder een klein aantal... Hieruit zouden we kunnen besluiten dat ze wellicht allemaal van dezelfde voorvader afstammen.
De naam Portegijs komt overigens niet voor in oude online handschriften, wel bijvoeglijk in gebruik zoals 'een Portugijs koopman'.

(4) Vraag blijft op Sijmon Portugijs al dan niet als eerste voet aan wal zette in Nederland... Wellicht wel,
want in die tijd zou S.P. als geboren Nederlander ook met de naam van zijn vader zijn geregistreerd, nietwaar (?), zoals Sijmon Sijmonszoon...

(5) Desertie uit het Spaanse leger zien we in de 16de eeuw ook in (Zeeuws) Vlaanderen
(met afstammelingen van Spaanse 'deserteurs' met tot nu toe hun Spaanse naam, zoals De Milliano, Desserano),
maar of er ook Portugezen onder hen, lijkt me onwaarschijnlijk. Alhoewel...
Portugal & Spanje werden tussen 1580 en 1640 door één koning geregeerd (Filips II)...

Tips & linkjes blijven welkom - dus - even naar boven scrollen voor de eerdere reacties,
doch het zal vooral archiefwerk worden. mvg, Greta

[esarara]

Dank je wel Greetje,

Super goede info! En bedankt voor het meedenken